Woordenboek

Alles

ABWR

Afkorting van Advanced Boiling Water Reactor, geavanceerde kokendwaterreactor van leverancier General Electric Hitachi

Accelerator Driven System

Energieversterker, die een combinatie is van een protonenversneller en een onderkritieke kernreactor. De protonen verspinteren de zware atoomkernen in de kernreactor. Dat proces heet "Spallation". Bij elke versplintering komen gemiddeld twintig neutronen vrij. In de onderkritieke reactor vindt vervolgens neutronenvermenigvuldiging en energieproductie plaats. Afkorting: ADS

Actiniden

Verzamelnaam voor de groep van zeer zware chemische elementen. Haar naam ontleent ze aan het eerste element, Actinium. Thorium en Uranium zijn de enige actiniden, die in de natuur voorkomen. Alle overige actiniden zijn kunstmatig gemaakt. Veelal door vangst van een neutron in een atoomkern van Uranium of in die van een al eerder gevormde actinide of door radioactief verval van een ander actinide. Actiniden zijn deels splijtbaar. Het hoog radioactieve afval van kernreactoren bevat actiniden, die transuranen ofwel "minor actinides" heten. Kenmerkend voor deze radioactieve elementen is dat ze zeer lange halfwaardetijden van duizenden of zelfs tienduizenden jaren hebben en dat ze vanwege de vaak voorkomende alfastraling hoog radiotoxisch zijn. Bekende kunstmatige actiniden zijn plutonium (Pu) en Americium (Am). Het radioactieve afvalprobleem is te verkleinen door de gevormde actiniden opnieuw in de splijtstofcyclus te brengen

ADS is de afkorting van Accelarator Driven System, een energieversterker, die een combinatie is van een protonenversneller en een onderkritieke kernreactor. De protonen verspinteren de zware atoomkernen in de kernreactor. Dat proces heet "Spallation". Bij elke versplintering komen gemiddeld twintig neutronen vrij. In de onderkritieke reactor vindt vervolgens neutronenvermenigvuldiging en energieproductie plaats.

Alfadeeltje

Kerndeeltje, dat bij alfaverval vrijkomt en dat bestaat uit een zeer energierijke heliumkern (twee protonen en twee neutronen)

Alfastraler

Radio-isotoop, die alfastraling uitzendt

Alfastraling

Straling als gevolg van radioactief verval, die bestaat uit een stroom van zeer energierijke alfadeeltjes ofwel heliumkernen (twee protonen en twee neutronen). Alfastraling is alleen schadelijk voor de gezondheid als de radioactieve stof, die de straling produceert, zich in het menselijk lichaam bevindt. De huid beschermt tegen alfastraling

Alfatherapie

Behandeling tegen kanker met radio-isotopen, die alfaverval vertonen. De desbetreffende radio-isotoop is gebonden aan een soort eiwit, feitelijk een peptide, die zich specifiek ophoopt in kankercellen. Door het alfaverval komt zoveel energie vrij in de kankercel, dat zij afsterft.

Alfaverval

Radioactief verval, waarbij een alfadeeltje vrijkomt

ANVS

Afkorting van Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming, de nationale toezichthouder op de stralingsbescherming en de produktie van kernenergie

Atoom

Kleinste bouwsteen van een chemisch element. Atomen bestaan uit een atoomkern, die op haar beurt uit een aantal protonen en neutronen bestaat, waaromheen een wolk van elektronen in vaste banen zwermt

Atoombatterij

Nucleaire batterij, ofwel RTG, ofwel radio-isotoop thermo-elektrische generator, die gebruik maakt van een alfa- of betastraler. Door de straling vindt warmteproduktie plaats. Elektrische vermogensproductie gebeurt met behulp van het thermo-elektrische effect. De levensduur is afhankelijk van de halfwaardetijd. De toepassing betreft meestal ruimtesondes.

Atoomenergie

Ouderwetse en feitelijk onjuiste benaming voor kernenergie

Atoomkern

De kern van een atoom, waaromheen de negatief geladen elektronen zich in vaste banen bewegen. De protonen en neutronen vormen de atoomkernen van de chemische elementen en hun isotopen

Atoomstroom

De elektriciteit, die een kerncentrale produceert

Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralinsgbescherming

De organisatie, die van overheidswege is belast met het toezicht op de stralingsbescherming en de nucleaire veiligheid. Zij nam de taken van de voormalige Kernfysische Dienst (KFD) over. De organisatie is tot januari 2016 een directie binnen het ministerie van Infrastructuur en Milieu en daarna een zelfstandig bestuursorgaan (ZBO). Afkorting: ANVS

Backend

De verzamelnaam van de bewerkingen, die de uitgeputte splijtstofelementen ondergaan, nadat ze uit de reactorkern zijn ontladen. Het betreft zaken als conditionering, opwerking, verglazing en transport van het kernsplijtingsafval en/of de transuranen, als ook de interimopslag en de toekomstige eindberging

Bassinreactor

Type onderzoekreactor, waarin de reactorkern onderin een diep bassin is geplaatst. Engels: Pool type ractor

Becquerel

1. Achternaam van Henri Becquerel (1852 - 1908), die de radioactieve straling ontdekte

2. Eenheid van radioactiviteit. Eén becquerel duidt op het verval van één radioactief atoom per seconde. Afkorting: Bq

Belastingfactor

Procentuele verhouding van het aantal daadwerkelijk geproduceerde kilowatturen en het theoretisch maximum aantal van een elektriciteitscentrale gedurende een jaar. Eng: Load factor

Bestraling

Neutronen-, protonen-, gamma- of röntgenstraling op iets of iemand werpen

Betadeeltje

Het energierijke elektron, dat bij betaverval vrijkomt

Betastraler

Radio-isotoop, die betastraling uitzendt

Betastraling

Straling als gevolg van radioactief verval, die bestaat uit een stroom van betadeeltjes ofwel zeer energierijke elektronen. Betastraling is vooral schadelijk voor de gezondheid als de radioactieve stof, die de straling produceert, zich in het menselijk lichaam bevindt. De huid beschermt tegen betastraling

Betatherapie

Behandeling tegen kanker met radio-isotopen, die betaverval vertonen. De desbetreffende radio-isotoop is gebonden aan een soort eiwit, feitelijk een peptide, die zich specifiek ophoopt in kankercellen. Door het betaverval komt zoveel energie vrij in en om de kankercel, dat zij afsterft.

Betaverval

Radioactief verval, waarbij betadeeltjes, energierijke elekronen, vrijkomen

Binnencontainment

Het binnenste deel van een containment (zie aldaar)

Boiling Water Reactor

Kokendwaterreactor. Afkorting: BWR

Borssele

Vestigingsplaats van de enige operationele kerncentrale in Nederland. De kerncentrale te Borssele heeft een drukwaterreactor, die een vermogen levert van 470 MWe.

Bq

Afkorting van becquerel, de eenheid van radioactiviteit

Brachytherapie

Een behandeling tegen kanker met inwendige bestraling, waarbij de arts hetzij eventjes een gammabron, hetzij permanent zaadjes, kleine staafjes, die een gammastraler bevatten, in of rond een tumor plaatst. Door de hoge stralingsdosis sterven de kankercellen af. Na verloop van tijd zijn de zaadjes door het verval van de radio-isotoop niet meer radioactief. Het gezonde weefsel blijft vrijwel onaangetast. Er is meer dan 10 jaar ervaring met deze radiotherapie.

Buitencontainment

Het buitenste deel van een containment (zie aldaar)

BWR

Boiling Water Reactor, ofwel kokendwaterreactor

CANDU

Canadese zwaarwaterreactor met veel parallelle horizontale drukbuizen, waarin zwaar water als koelmiddel en als moderator (remstof) is toegepast om de snelle neutronen, die bij splijting vrijkomen af te remmen tot ze vrijwel in thermisch evenwicht zijn met hun omgeving. De splijtstofelementen bevatten natuurlijk uranium. Het splijtstofwisselen vindt plaats tijdens vol bedrijf. Afkorting van CANadian Deuterium Uranium reactor

Ci

Afkorting van curie. Er geldt: 1 Ci = 37 miljard Bq

Circulatieleiding

Koelmiddelleiding. In het Nederlands is ook het Engelse "loop" gangbaar. Een drukwaterreactor heeft meestal drie of vier circulatieleidingen met in elke leiding een stoomgenerator en in een van de leidingen de drukgenerator.

Coated particles

Kleine splijtstofbolletjes met een diameter van een halve millimeter, die zijn omhuld met een TRISO-coating. De coating verhindert, dat na koelmiddelverlies door de oplopende temperatuur - vanwege de nawarmte - de lozing van radioactieve kernsplijtingsproducten optreedt. Coated particles vormen de splijtstof van de Hoge Temperatuur Reactor.

Cobalt-60

Cobalt-60 is een radio-isotoop, dat bij verval een betadeeltje en twee harde gammadeeltjes uitzendt. De productie vindt plaats door neutronenbestraling van stabiel cobalt-59. Er zijn zowel medische als niet-medische toepassingen. De halfwaardetijd bedraagt 5,27 jaar

Collectieve dosis

De som van de individuele doses van de leden van een bepaalde groep mensen

Computer Tomografie

Een techniek, waarbij een computer een driedimensionaal beeld genereert uit een aantal tweedimensionale beelden, zoals bijvoorbeeld röntgenfoto's. Afkorting: CT

Containment

Engelse term voor de veiligheidsomhulling van een kerncentrale. Zij bestaat uit een binnen en een buiten containment. Het binnencontainment beschermt de buitenwereld tegen de gevolgen van een nucleair ongeluk en het buitencontainment de kernreactor tegen invloeden van buiten af, zoals bijvoorbeeld een vliegtuig, dat op de centrale valt. Meestal bestaan binnen- en buitencontainment uit afzonderlijke gebunkerde betonnen constructies.

Conversie

1) De omzetting van het uraniumerts in de yellow cake (U₃O₈) en vervolgens in het uraniumhexafluroride (UF₆), als ook na de uraniumverrijking van het verrijkte uraniumhexafluoride (UF₆) in het uraniumdioxide (UO₂)

2) De omzetting van kweekstof, zoals uranium-238 of thorium-232 in splijtstof respectievelijk plutonium-239 of uranium-233

Conversiefactor

Paramater met een waarde kleiner dan 1, die aangeeft hoeveel nieuwe splijtstofatomen er in een thermische reactor gemiddeld ontstaan uit het overschot aan neutronen van één splijting

COVRA

Acroniem van Centrale Organisatie voor Radioactief Afval. COVRA N.V. is de nationale organisatie, die al het radioactieve afval inzamelt, verwerkt en tijdelijk opslaat. Dat betreft zowel het laagactieve afval, als ook het hoogactieve afval, waaronder zowel het verglaasde afval, als de gebruikte splijtstofelementen van de onderzoekreactoren. Na een opslagperiode van tenminste honderd jaar zal eindberging plaatsvinden van het dan nog radioactieve deel van het afval. COVRA is gevestigd in de gemeente Borsele.

Cow

Zie Koe

CT

Een techniek, waarbij een computer een driedimensionaal beeld genereert uit een aantal tweedimensionale beelden, zoals bijvoorbeeld röntgenfoto's. Afkorting van Computer Tomografie

Curie

1. Achternaam van Pierre Curie (1859 - 1906) en van Marie Curie (1867 - 1934), die het radioactieve element radium ontdekten en die een instrumnt bouwden om de intensiteit van straling te meten

2. Verouderde eenheid van radioactiviteit. Afkorting: Ci. Er geldt: 1 Ci = 37 miljard Bq

Cyclotron

Ronde trommelvormige deeltjesversneller, waarin lichte atoomkernen een spiraalvormige baan beschrijven en bij elke ronde tweemaal een versnelling ondervinden, totdat ze de vereiste hoge energie bezitten. De hoog energetische deeltjes vallen vervolgens op een trefplaat, waarin ze een kernreactie teweeg brengen en waardoor bepaalde nieuwe isotopen, veelal medische radio-isotopen, ontstaan.

Cyclotronisotoop

Radio-isotoop die ontstaat uit een kernreactie in een trafplaat in een cyclotron

D

Symbool van deuterium

D-T-reactie

Kernreactie, waarbij een deuteriumkern en een tritiumkern fuseren en waarbij een grote hoeveelheid energie ontstaat

Deeltjesversneller

Zie: Versneller

Deuterium

Zware waterstof, waarvan de atoomkernbestaat uit één proton en één neutron. Symbool: D. In gewoon (licht) water geldt van nature de verhouding: aantal H : aantal D = 6400 : 1

Dosis

Zie stralingsdosis

Dosistempo

Dosis per tijdseenheid. Het dosistempo als gevolg van de natuurlijke achtergrondstraling is in Nederland ongeveer 0,002 Sv per jaar.

Drukgenerator

De component in een kernreactor, die de druk in het primaire systeem van de drukwaterreactor regelt. Engels: Pressuriser

Drukwaterreactor

Een type kernreactor van een kerncentrale, waarbij water door de de reactorkern stroomt. Het water heeft twee functies, koelwater en remstof. In de reactorkern heerst zo'n hoge druk, dat geen koken optreedt. De stoomgeneratoren produceren met dit koelwater stoom, die de turbine aandrijft. De kerncentrale in Borssele heeft een drukwaterreactor. Engels: Pressurized Water Reactor of PWR

Drukzwaarwaterreactor

Een type kernreactor van een kerncentrale, zoals bijvoorbeeld een CANDU, waarbij zwaarwater de neutronen afremt, die bij splijting vrijkomen. Engels: Pressurized Heavy Water Reactor ofwel PHWR

Eindberging

De toekomstige definitieve opslag van hoogactief afval, kernsplijtingsafval en transuranen, diep ondergronds in een geologisch stabiele formatie. Op aarde zijn nog vrijwel geen faciliteiten voor de eindberging in bedrijf. Er vindt wel onderzoek naar plaats

Elektrisch vermogen

Het vermogen in megawatt elektrisch (MWe), dat een elektriciteitscentrale levert in de vorm van elektriciteit

Elektron

Negatief geladen deeltje dat in ronde banen om een atoomkern cirkelt

elektronvolt

Eenheid van energie, die gebuikelijk is in de kerntechniek. Eén elektronvolt is per definitie de energie, die een elektron bezit als het in een versneller een potentiaalverschil van één Volt doorloopt. Afkorting: eV. Er geldt: 1 MeV = 0,16 pJ (picoJoule)

Element

1) Verkorting van splijtstofelement 2) Chemisch element, dat bestaat uit atomen van dezelfde stof. Meestal bestaan elementen uit meerdere isotopen

EPR

Europese drukwaterreactor met een vermogen van 1600 MWe, die is ontworpen door de firma Framatome. Afkorting van European Pressurized water Reactor.

ESA

Voorzieningsagentschap van Euratom (Luxemburg). Afkorting van: European Supply Agency. Ook: European Space Agency (Parijs)

Euratom

Afkorting van Europese Gemeenschap voor Atoomenergie, de organisatie, die ten doel heeft de vreedzame toepassing van kenenergie te bevorderen. Het Euratomverdrag trad in 1960 in werking. Alle lidstaten van de Europese Unie zijn verplicht verdragspartij en zijn eraan gebonden.

Euratom Supply Agency

Voorzieningsagentschap van Euratom (Luxemburg). Afkorting: ESA

eV

Afkorting van elektronvolt. 1MeV = 0,16 pJ (picoJoule)

F

Symbool van fluor

FANC

Belgische vergunningverlener, tevens toezichthouder, op gebied van veiligheid en beveiliging van kernenergie en straling ofwel de Belgische ANVR

Fast Breeder Reactor

Snellekweekreactor. Afkorting: FBR

FBR

Fast Breeder Reactor ofwel Snellekweekreactor

Fluor

Chemisch element, dat bestaat uit slechts één isotoop, namelijk fluor-19 (¹⁹F). De radio-isotoop fluor-18 (¹⁸F) is een veelgebruikte PET-tracer.

Flux

Zie neutronenflux

Frontend

De verzamelnaam van de bewerkingen, die het gedolven uranium ondergaat, voordat het in de kernreactor energie produceert. Het betreft zaken als conversie, verrijking en splijtstofelementfabricage.

Fukushima

Plaats in Japan, waar op 11 maart 2011 als gevolg van een aardbeving en een daarop volgende vloedgolf een groot ongeluk met een viertal kokendwaterreactoren gebeurde. De kernreactoren schakelden na de aardbeving uit, maar de vloedgolf verstoorde de noodkoeling van de vervalwarmte, waardoor smelten van de splijtstofelementen optrad. Als gevolg hiervan vonden waterstofproductie en waterstofexplosies plaats, waardoor de reactorgebouwen zo ernstig beschadigden, dat een grote hoeveelheid radioactieve stoffen in de omgeving terecht kwam. De evacuatie van de omgeving van de kerncentrale was daarom nodig. Het ongeluk vergde geen directe dodelijke slachtoffers

Gamma knife

Een gamma knife is een bestralingstoestel, dat tumoren met een hoge dosis vanuit verschillende hoeken heel precies bestraalt en waarbij daardoor minder bijwerkingen optreden. Een gamma knife bevat vele kobalt-60 bronnen, waarvan de straling op één punt is gericht

Gammadeeltje

Elektromagnetisch deeltje met hoge energie, dat bij radioactief verval vrijkomt en dat een groot doordringend vermogen heeft

Gammastraler

Radio-isotoop, die gammastraling uitzendt

Gammastraling

Elektromagnetische straling als gevolg van radioactief verval, die uit een stroom gammadeeltjes bestaat en die een groot doordringend vermogen heeft. Andere vormen van elektromagnetische straling met een minder groot doordringend vermogen zijn licht, radiogolven en röntgenstraling. Zware materialen schermen gammastraling en ook röntgenstraling af en zetten deze straling om in warmte. De hoeveelheid gammastraling of röntgenstraling, die een persoon heeft ontvangen heet dosis

Gasgrafietreactor

Type kernreactor met gas als koelmiddel en grafiet als moderator

Generator

De machine, die mechanische energie in de vorm van een draaiende beweging omzet in elektrische energie

Gesmoltenzoutreactor

Kernreactor, die een gesmolten zout als koelmiddel gebruikt. Engels: Molten Salt Reactor of MSR

Gevitrificeerd afval

Anglicisme voor verglaasd radioactief afval

GigaWatt

Eenheid van vermogen, die gelijk is aan een miljoen kiloWatt ofwel een miljard Watt. Afkorting: GW. De term kan betrekking hebben op een thermisch vermogen, afkorting GWth, als ook op een elektrisch vermogen, afkorting GWe. Na vermenigvuldiging van het thermisch vermogen met het omzettingsrendement van turbine en generator resulteert het elektrische vermogen

Gray

1. Achternaam van Louis Harold Gray (1905 - 1965), de grondlegger van de stralingsdosometrie

2. Eenheid van de hoeveelheid in materie geabsorbeerde straling, die onafhankelijk is van het soort straling. Afkorting Gy

GW

Afkorting van GigaWatt. Er geldt: 1 GW = 1 miljoen kW (kiloWatt)

GWe

Afkorting van GigaWatt elektrisch, die een maat is voor het elektrisch vermogen van een centrale. Er geldt: 1 GWe = 1 miljoen kWe (kiloWatt elektrisch)

GWh

Afkorting van GigaWattuur. Er geldt: 1 GWh = 1 miljoen kWh

Gy

Eenheid van gray

H

Symbool van waterstof, waarvan de atoomkern bestaat uit een enkel proton

HALEU

Afkorting van high-assay low-enriched uranium ofwel laagverrijkt uranium met een verrijkingsgraad van 19,75%. Het is de splijtsof van onderzoekreactoren en van sommige geavanceerde reactoren. De bovengrens van laagverrijkt uranium is 20%.

Halfwaardetijd

De tijd die verstrijkt tot de radioactiviteit van een hoeveelheid radioactieve stof is gehalveerd. De halfwaardetijd is kenmerkend voor een bepaalde radio-isotoop

Halveringstijd

Synoniem met "halfwaardetijd"

Harrisburg

Plaats in Pennsylvania in de Verenigde Staten, waar op 28 maart 1979 een groot ongeluk met een drukwaterreactor gebeurde. De operateurs schakelden abusievelijk de noodkoeling van de vervalwarmte uit, waardoor gedeeltelijk smelten van de splijtstofelementen optrad. Als gevolg hiervan vond waterstofproductie plaats, maar geen waterstofexplosie, waardoor het reactorgebouw intact bleef en er bijna geen radioactieve stoffen in de omgeving terecht kwamen. Er waren dan ook geen slachtoffers te betreuren.

HAVA

Afkorting van HoogActief Vast Afval

Herverrijkt uranium

Uranium, dat door opwerking is vrijgemaakt uit uitgeputte splijtstofelementen en dat opnieuw is verrijkt

HEU

Afkorting van High Enriched Uranium, ofwel hoogverrijkt uranium

HFR

Afkorting van Hoge Flux Reactor, de onderzoekreactor in Petten, die een thermisch vermogen heeft van 45 MW.

Hoge Flux Reactor

Onderzoekreactor in Petten, die naast neutronen voor het kernenergieonderzoek een derde deel van de wereldbehoefte aan medische radio-isotopen produceert. Thermisch vermogen: 45 MW. Afkorting: HFR

Hoge Temperatuur Gasgekoelde Reactor

Hoge Temperatuur Reactor, HTR, met een gasvormig koelmiddel. Afkorting: HTGR

Hoge Temperatuur Reactor

Kernreactor met heliumkoeling en grafieten moderator, waarvan de uitgangstemperatuur (tot 950 Celsius) veel hoger ligt dan die van een LWR. De splijtstof bestaat meestal uit miljoenen coated particles, gecoate splijtstofbolletjes, in een matrix van grafiet. De coatings verhinderen, dat na koelmiddelverlies door de oplopende temperatuur - vanwege de nawarmte - lozing van radioatieve kernsplijtingsproducten optreedt. Afkorting: HTR.

Hoger Onderwijs Reactor

Onderzoekreactor van de Technische Universiteit Delft, waarmee veel onderzoek plaatsvindt, dat is gericht op de ontwikkeling van betere materialen. Thermisch Vermogen: 2 MW

Hoog actief vast afval

Radioactief afval in vaste vorm, dat zoveel warmte produceert, dat koeling noodzakelijk is. Afkorting: HAVA

Hoogverrijkt uranium

Uranium met een verrijkingspercentage van 93%. Hoogverrijkt uranium is geschikt voor de productie van een kernwapen. Zie HEU

HOR

Afkorting van Hoger Onderwijs Reactor

Hormesis

Ook wel Hormese. Het onbegrepen verschijnsel, dat lage stralingsdoses positieve gezondheidseffecten hebben, wat tegengesteld is aan de negatieve effecten, die de lineaire dosis–effect relatie theoretisch verwacht

HTGR

Hoge Temperatuur Reactor, HTR, met een gasvormig koelmiddel. Afkorting van Hoge Temperatuur Gasgekoelde Reactor

HTR

Afkorting van Hoge Temperatuur Reactor.

IAEA

Internationaal Atoom Energie Agentschap in Wenen, dat onderdeel is van de Verenigde Naties en dat een wereldwijd platform vormt voor de nucleaire technologie, inclusief de nucleaire veiligheid

Indringingsdiepte

De afstand vanaf het oppervlak, die deeltjes in weefsel of materiaal binnen kunnen dringen

Interimopslag

De opslag van radioactief afval voor een bepaalde periode, bijvoorbeeld van het verglaasde afval voor de periode van honderd jaar bij COVRA

Isotoop

Een atoom van een chemisch element met een bepaald atoomgewicht, die in een vaste verhouding staat tot de eventuele andere isotopen van hetzelfde element met een ander atoomgewicht. Het aantal protonen in de atoomkernen van een bepaald chemisch element is altijd gelijk, terwijl het aantal neutronen kan verschillen. Bijvoorbeeld:
aantal chloor-35-atomen : aantal chloor-37-atomen = 3 : 1 (met 35 respectievelijk 37 protonen in de atoomkern) en
aantal uranium-235-atomen : aantal uranium-238-atomen = 1 : 140

ITER

Voorloper van de kernfusiereactor, die in Cadarachr (Frankrijk) in aanbouw is en die naar verwachting evenveel energie zal produceren als hij verbruikt

JET

Experimentele kernfusiereactor, die in Culham (VK) is gebouwd en die nog geen energie produceerde. Afkorting van Joint European Torus.

KCB

Afkorting van Kern Centrale Borssele, de enige werkende kerncentrale in Nederland

Kerncentrale

Een kerncentrale is een elektriciteitscentrale, die is uitgerust met een enkele kernreactor of met meerdere kernreactoren. Het meest gangbaar is de lichtwaterreactor. Het systeem, dat stoom produceert, staat onder druk. De elektriciteitsproductie vindt plaats met een stoomturbine en een generator. Voorts zijn er regelsystemen en tal van veiligheidssystemen aanwezig, die zich net als de reactor in een dubbel gebunkerd gebouw, het reactorgebouw, bevinden. De energieproductie geschiedt met behulp van kernsplijtingen. Op aarde draaien ongeveer 450 kernreactoren. Nederland beschikt over één kerncentrale, die in Borssele staat

Kerndeeltje

Bouwsteen van atoomkern. Elke atoomkern bestaat uit kerndeeltjes. In de regel een combinatie van positieve kerndeeltjes (protonen) en neutrale kerndeeltjes (neutronen)

Kernenergie

Vorm van energieproductie in een kernreactor met kernsplijtingen

Kernfusie

Samensmelting van de waterstofisotopen deuterium (D) en tritium (T), waarbij veel energie, neutronen en atoomkernen van heliumatomen vrijkomen. Commerciële energieproductie met kernfusie is technisch nog niet mogelijk. Hiervoor is de kernfusiereactor in ontwikkeling. Reactie: D + T => n + alfadeeltje + energie

Kernfusiereactor

Reactor, waarin kernfusiereacties plaatsvinden. Het reactortype is nog in ontwikkeling. Een voorloper is JET (Joint European Torus). Thans is ITER in aanbouw. Beide machines zijn tokamaks. Commerciële kernfusiereactoren zullen na 2050 kunnen bijdragen aan onze energieproductie

Kernfysische Dienst

Voormalige overheidsdienst die was belast met de inspectie van de veiligheid van kernenergie-installaties. Afkorting: KFD. Thans: Authoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming (ANVS)

Kernongeval

Groot ongeluk met een kernreactor

Kernreactie

De reactie, waarbij een of twee atoomkernen zijn betrokken. Voorbeelden: De vangst van een neutron in een atoomkern en de versmelting van een deuterium- en tritiumatoomkern in een kernfusiereactor

Kernreactor

Het systeem met de reactorkern, de veilgheids-, regel- en warmteafvoervoorzieningen, waarin de warmte- of neutronenproductie plaatsvindt. Engels: Nuclear reactor

Kernsmeltongeval

Kernongeval, waarbij als gevolg van de vervalwarmte de splijtstof van de reactor vanwege onvoldoende koeling smelt en waarbij vluchtige radioactieve kernsplijtingsproducten en transuranen uit de splijtstof vrij komen. Tevens kan de vorming van waterstof optreden

Kernsplijting

Splijting van bepaalde zeer zware isotopen zoals uranium-235 (²³⁵U) onder invloed van neutronen, waarbij veel warmte vrijkomt en waarbij gemiddeld bijna 2,5 nieuwe neutronen ontstaan

Kernsplijtingsafval

Hoogradioactieve brokstukken, die na splijting van de splijtstof over blijven. Koeling van het afval, dat na opwerken resulteert en waarvan het kernsplijtingsafval naast transuranen deel uitmaakt, is noodzakelijk. Afkorting

Kernsplijtingsproducten

Hoogradioactieve brokstukken die bij een kernsplijting ontstaan

Kernsplijtingsreactie

Kernreactie, waarbij een splijtstofatoom een neutron invangt, waarna een kernsplijting optreedt. Ook: Splijtingsreactie

KernVisie

De Stichting, die streeft naar het vergroten van het draagvlak voor kerntechnologie en al haar toepassingen door elke twee maanden een magazine uit te geven en door informatie te verstrekken op haar website

Kettingreactie

De keten van splijtingsreacties, zoals die gecontroleerd plaatsvindt in een reactorkern

KFD

Afkorting van Kernfysische Dienst, een voormalige overheidsdienst

Koe

Ook wel Cow. Molybdeen-99 (⁹⁹Mo) houdend vaatje, waaruit ziekenhuizen de medische radio-isotoop van technetium-99 (^99mTc) winnen

Koelmiddelleiding

Leiding, waar koelmiddel door stroomt. Circulatieleiding. In het Nederlands is ook de Engelse term "loop" gangbaar. Een drukwaterreactor heeft meestal drie of vier circulatieleidingen met in elke leiding een stoomgenerator en in een van de leidingen de drukgenerator.

Kogelbedreactor

Hoge Temperatuur Reactor met kogelvormige slijtstofelementen in een ongeordende stapeling. Uit de elementen ter grootte van tennisballen kunnen tot hoge temperatuur (1600 Celsius) geen radioactieve stoffen, met name kernsplijtingsproducten, weglekken. De reactor heeft daardoor passief en inherent veilige eigenscahppen. Engels: Pebble bed reactor (PBR). Duits: Kugelhaufenreaktor.

Kogelvormige splijtstofelementen

Een kogelvormig splijtstofelement is een grafieten kogel met de diameter van 6 centimeter, waain de splijtstof zit in de vorm van circa tienduizend coated particles

Kokendwaterreactor

Een type kernreactor van een kerncentrale, waarbij water de reactorkern in stroomt. Het water heeft twee functies, koelmiddel en remstof. In de reactorkern gaat het water koken. De geproduceerde stoom drijft direct de turbine van de kerncentrale aan. Engels: Boiling Water Reactor of BWR

Kortlevend radioactief afval

Afval, dat bestaat uit radioactieve isotopen, die een korte halfwaardetijd hebben (in elk geval minder dan een jaar)

Kriticaliteit

Het kritiek zijn van een kernreactor, waarin een stationair kernsplijtingsproces plaatsvindt en waarbij de neutronenvermenigvuldigingsfactor precies gelijk is aan één

Kritiek

De toestand van een kernreactor, waarin een stationair kernsplijtingsproces plaatsvindt en waarbij de neutronenvermenigvuldigingsfactor precies gelijk is aan één

Kritieke massa

De kleinste hoeveelheid splijtstof of liever het kleinste splijtstofgewicht, dat nodig is om een stationair kernsplijtingsproces in stand te houden, waarbij de neutronenvermenigvuldigingsfactor precies gelijk is aan één

KSA

Afkorting van Kernsplijtingsafval

Kugelhaufenreaktor

Duitse naam voor kogelbedreactor

Kweekfactor

Paramater met een waarde iets groter dan 1, die aangeeft hoeveel nieuwe splijtstofatomen er in een kweekreactor gemiddeld ontstaan uit het overschot aan neutronen van één splijting

Kweekreactor

Kernreactor, die meer splijtstof produceert dan hij voor het kernsplijtingsproces verbruikt. Dat lijkt tegenstrijdig, maar dat is het niet, omdat bij elke kernsplijting gemiddeld ongeveer 2,5 nieuwe neutronen ontstaan. Na aftrek van het neutron, dat de splijting teweeg bracht, is er een overschot van minder dan 1,5 neutron. De aanwezige kweekstof, meestal uranium-238 (²³⁸U) vangt dit overschot in, waarna door transmutatie nieuwe splijtstof ontstaat, meestal plutonium-239 (²³⁹Pu)

Kweekstof

Zware isotopen, zoals uranium-238 (²³⁸U) en thorium-232 (²³²Th), die door de vangst van een neutron en door transmutatie splijtbare isotopen vormen en daarmee splijtstof. In dit geval respectievelijk plutonium-239 (²³⁹Pu) en uranium-233 (²³³U)

Laag actief vast afval

Radioactief afval in vaste vorm, dat zo weinig warmte produceert, dat geen koeling nodig is en waarvan het transport eenvoudig is. Afkorting: LAVA

Laagverrijkt uranium

Uranium met een verrijkingspercentage van minder dan 20%, dat niet geschikt is voor de productie van een kernwapen. Een lichtwaterreactor gebruikt uranium met een verrijkingspercentage van ongeveer 4%. Een onderzoekreactor van 19,75% (HALEU).

Langlevendradioactiefafval

Radioactief afval, waarvan de radioactieve isotopen halfwaardetijden hebben van duizend jaar en langer

LAVA

Afkorting van Laagactief Vast Afval

LEU

Afkorting van Low Enriched Uranium, ofwel laagverrijkt uranium

Lichtverrijkt uranium

Laagverrijkt uranium

Lichtwaterreactor

Het systeem dat bestaat uit een kritieke massa van splijtstof, dat in gesloten buizen is geplaatst, waar koelwater tussen door stroomt. Het water fungeert tevens als moderator. De buizen zijn samengebundeld tot splijtstofelementen, waartussen regelstaven in en uit bewegen. Er zijn twee typen, de drukwaterreactor en de kokendwaterreactor. Afkorting: LWR

Lineairedosis-effectrelatie

De rekenmethode, die de negatieve gezondheidseffecten van lage stralingsdoses schat. De veronderstelling is, dat een bepaalde collectieve stralingsdosis altijd leidt tot eenzelfde aantal late slachtoffers, ongeacht de groepsgrootte. De lineaire dosis-effectrelatie is gebaseerd op de waargenomen gezondheidsschade van hoge doses. Intrapolatie naar lage doses doet geen recht aan hormesis

LMFBR

Vloeibaar metaal gekoelde snelle kweekreactor. Dat is óf gesmolten natrium, óf gesmolten lood. Afkorting van Liquid Metal Fast Breeder Reactor

Load factor

Belastingfactor. Zie aldaar.

Loop

Engelse term voor circulatieleiding of koelmiddelleiding. In het Nederlands is het Engelse "loop" ook gangbaar. Een drukwaterreactor heeft meestal drie of vier circulatieleidingen met in elke leiding een stoomgenerator en in een van de leidingen de drukgenerator.

LWR

Afkorting van Lichtwaterreactor

Magnox

Oud type gasgrafietreactor met een magnesiumoxide legering voor de omhulling van de splijtstofelementen. Magnox reactoren draaien op natuurlijk uranium en zijn vooral in Engeland toegepast

Medische radio-isotoop

Speciale radio-isotoop voor de gezondheidszorg voor zowel therapeutische als diagnostische doeleinden. In het laatste geval zendt de isotoop door radioactief verval gammastraling uit, die speciale detectoren waarnemen en waaruit de computer beelden van het inwendige vormt

Medische straling

Straling voor medische toepassing, zowel diagnostisch als therapeutisch, die of afkomstig is van medische radio-isotopen of van een röntgenapparaat.

MegaWatt

Eenheid van vermogen, die gelijk is aan duizend kiloWatt ofwel een miljoen Watt. Afkorting: MW. De term kan betrekking hebben op een thermisch vermogen, afkorting MWth, als ook op een elektrisch vermogen, afkorting MWe. Na vermenigvuldiging van het thermisch vermogen met het omzettingsrendement van turbine en generator resulteert het elektrische vermogen

Metastabiele toestand

De aangeslagen toestand van een atoomkern van een element, die onder uitzending van gammastraling vervalt naar de grondtoestand van hetzelfde element. Bijvoorbeeld: Tc-99m vervalt naar stabiel Technetium-99

MeV

Mega elektronvolt ofwel één miljoen elektronvolt. 1 MeV = 0,16 pJ (picoJoule)

Minor actinides

Subgroep van de actiniden, die de transuranen omvat. Het zijn de elementen, die oorspronkelijk uit uranium zijn ontstaan door eenmalige of meermalige neutronenvangst.

Mo-99

Afkorting van het radioactieve Molybdeen-99, dat vervalt naar Tc-99m, de metastabiele toestand van Technetium-99. De halfwaardetijd van Mo-99 is 2,75 dag

Moderator

Remstof bestaande uit materiaal met veel lichte atoomkernen, zoals water, zwaarwater of grafiet, die de hoog-energetische neutronen afkomstig van kernsplijtingen afremt tot omgevingstemperatuur.

Molten Salt Reactor

Gesmoltenzoutreactor. Afkorting: MSR

Molybdeen-99

De in de gezondheidszorg toegepaste isotoop molybdeen-99 (⁹⁹Mo), die na verval radioactief technetium-99 (^99mTc) produceert. De productie van dit molybdeen vindt in een grote onderzoekreactor, zoals bijvoorbeeld HFR, plaats. Het vervoer van het molybdeen naar ziekenhuizen geschiedt in speciale vaatjes, die koe of cow heten. De ziekenhuizen winnen het technetium uit deze vaatjes

mrem

afkorting van millirem. Er geldt: 1 mrem = 0,01 mSv

MSR

Molten Salt Reactor ofwel Gesmoltenzoutreactor

mSv

Afkorting van millisievert

MW

Afkorting van Megawatt. Er geldt: 1 MW = 1000 kW (kiloWatt)

MWe

Afkorting van MegaWatt elektrisch, die een maat is voor het elektrisch vermogen van een centrale. Er geldt: 1 MWe = 1000 kWe (kiloWatt elektrisch)

MWh

Afkorting van MegaWattuur. Er geldt: 1 MWh = 1000 kWh

Myrrha

De naam van het Belgische prototype inherent veilige kernreactor, waarvan de eerste fase voor de uitvoering in september 2018 is gestart. Myrrha is een ADS.

n

Afkorting van neutron

Natuurlijk uranium

Het uranium met de isotopenconcentratie van²³⁵U en²³⁸U van 0,7%, zoals dat in de natuur voor komt. Ofwel de verhouding van het aantal²³⁵U-atomen en het aantal²³⁸U-atomen is gelijk aan 1 : 140. Natuurlijk uranium is de splijtstof van CANDU- en Magnox-reactoren

Natuurlijke achtergrondstraling

De straling, die van nature optreedt en die er altijd al is geweest. De dosis van de natuurlijke achtergrondstraling is ongeveer 0,002 Sv per jaar

Nawarmte

De warmte in de reactorkern als gevolg van de vervalwarmte, die optreedt nadat het kernsplijtingsproces is gestopt.

NEA

Nucleair Energie Agentschap, dat onderdeel is van OESO, de organisatie voor economische samenwerking en ontwikkeling in Parijs

Neutron

Neutraal kerndeeltje

Neutronenbron

Bron, die meestal met een kernreactie continu neutronen produceert

Neutronendichtheid

De neutronendichtheid is het aantal neutronen per kubieke centimeter

Neutronenflux

De neutronenflux is een maat voor de intensiteit van de neutronen. Hij is gelijk aan de neutronendichtheid maal de snelheid van de neutronen

Neutronenstraling

Straling als gevolg van rondvliegende neutronen, die bijvoorbeeld afkomstig zijn van een niet afgeschermde neutronenbron.

Neutronenvermenigvuldigingsfactor

De factor, die aangeeft hoeveel neutronen na elke volgende generatie, dat wil zeggen na elke splijting, in de kettingreactie overblijven. Een stationair splijtingsproces heeft een neutronenvermenigvuldigingsfactor van heel precies één. Een uitstervend splijtingsproces een factor van kleiner dan één. Een factor groter dan één leidt tot een intensivering van het splijtingsproces. De letter k representeert de neutronenvermenigvuldigingsfactor

Neutronvangstreactie

De reactie tussen een neutron en een atoomkern, waarbij de atoomkern het neutron absorbeert. Engels: Neutron capture reaction

NIRAS

Belgische centrale organisatie voor radioactief afval ofwel de Belgische COVRA

NMR

Nucleaire Micro Reactor, een kleine kernreactor, die een eenheidsgrootte heeft van minder dan 30 MWe

NNS

Afkorting van Netherlands Nuclear Society, de stichting, die het gebruik van kernenergie voorstaat

Nonproliferatie

Het streven, dat er op is gericht om verspreiding van kernwapens tegen te gaan, als ook van de voor de bouw van een kernwapen benodigde kennis en materialen

Noodkoeling

De koeling in noodsituaties van de kernreactor, die naast de normale voorziening aanwezig is, om de vervalwarmte af te voeren en zo kernbeschadiging te voorkomen

NRC

Vergunningverlenende instantie in VS. Afkorting van Nuclear Regularory Commission

NRG

De stichting, die is gehuisvest in Petten, die de Hoge Flux Reactor bedrijft en die leiding geeft aan het nationale kernenergieonderzoekcentrum. Afkorting van Nuclear Research and consultancy Group

Nucleair

Term, die verwijst naar kernenergie, zoals bijvoorbeeld in: "Splijtstof is nucleaire brandstof". Afkomstig van nucleus, dat kern betekent

Nucleair Nederland

De vereniging van zes bedrijven, die in Nederland werkzaam zijn op het gebied van de kernenergie, te weten: EPZ, URENCO, NRG, Reactor Instituut Delft, PALLAS en COVRA.

Nuclide

Synoniem met "isotoop"

O

Symbool van zuurstof

Omzettingsrendement

Het gedeelte (percentage) dat in de vorm van elektrisch vermogen behouden blijft van het thermische vermogen

Onderkritiek

Toestand van een kernreactor waarbij de neutronenvermenigvuldigingsfactor kleiner is dan één en waarin het kernsplijtingsproces uitsterft

Onderzoekreactor

Kernreactor, die geschikt is voor de productie van radio-isotopen en/of het verrichten van wetenschappelijk onderzoek, zoals bijvoorbeeld HFR en HOR

Opbrand

De hoeveelheid warmte, die een splijtstofelement heeft geproduceerd. Eenheid: megawattdag per kilogram (MWd/kg)

Opwerken

De processtap van de splijtstofcyclus, waarbij de opwerkingsfabriek de nog bruikbare splijtstof uit de uitgeputte splijtstofelementen terug wint

Opwerkingsafval

Al het radioactieve afval, dat bij het opwerken ontstaat, vooral kernsplijtingsafval en transuranen

Opwerkingsfabriek

De fabriek die de uitgeputte splijtstofelementen opwerkt

Overkritiek

Toestand van een kernreactor, waarbij de neuronenvermenigvuldigingsfactor groter is dan één en waarin het kernsplijtingsproces intensiveert

P

Afkorting van Partitioning

Pallas

Onderzoekreactor, die vanaf 2025 de HFR in Petten zal vervangen. Pallas is een bassinreactor

Partitioning

Afscheiding van transuranen uit de uitgeputte splijtstofelementen, die uit een kerncentrale zijn ontladen

PBR

Pebble Bed Reactor ofwel Kogelbedreactor

Pebble bed reactor

Engelse naam voor Kogelbedreactor. Afkorting: PBR

PET

Afkorting van Positron Emissie Tomografie

PHWR

Pressurized Heavy Water Reactor ofwel drukzwaarwaterreactor. Het is een reactor van een kerncentrale, zoals bijvoorbeeld een CANDU, waarbij zwaarwater de neutronen afremt, die bij splijting vrijkomen.

Plutonium

Kunstmatig chemisch element, dat ontstaat door de vangst van neutronen in uranium-238 (²³⁸U). Symbool: Pu. De meest voorkomende isotopen in een kernreactor zijn²³⁹Pu,²⁴⁰ Pu,²⁴¹Pu en²⁴²Pu. Het²³⁹Pu is in zuivere vorm – net als hoogverrijkt uranium – geschikt voor de productie van kernwapens.

Pool type reactor

Zie: Bassinreactor

Positron

Antideeltje van elektron. Deeltje met dezelfde structuur als een elektron, maar met een positieve (in plaats van een negatieve) eenheidslading. Een door radioactief verval uitgezonden positron reageert met een elektron, waarbij beide verdwijnen onder uitzending van gammastraling

Positron Emissie Tomografie

Diagnosetechniek, waarbij een radio-isotoop, die positronen uitzendt, wordt ingespoten. De radio-isotoop verzamelt zich in tumorweefsel. De positronen botsen met elektronen in hun onmiddellijke omgeving en verdwijnen dan onder uitzending van gammastraling. Detectoren nemen deze gammastraling waar, de computer verwerkt het meetresultaat, wat leidt tot een driedimensionaal beeld in de computer van het waargenomen tumorweefsel. Afkorting: PET

Positronemitter

Radio-isotoop, die bij zijn radioactief verval positronen, een soort positief geladen elektronen, uitzendt

Pressurized Heavy Water Reactor

Drukzwaarwaterreactor. Afkorting: PHWR

Pressurized Water Reactor

Drukwaterreactor. Afkorting: PWR

Primair syteem

Het deel van het koelsysteem van de kernreactor, dat zich bevindt voor de warmtewisselaar of stoomgenerator, inclusief de reactorkern en haar reactorvat

Proliferatie

Verspreiding, met name van kernwapens, als ook van de voor de bouw benodigde kennis en materialen

Proton

Positief geladen kerndeeltje

Protonenbestralingsfaciliteit

Een versneller, die een bundel protonen met een instelbare energie produceert. Hoogenergetische protonen hebben een grotere indringingsdiepte dan laagenergetische. Bij bestralng van kanker- of tumorweefsel treedt vernietiging van kwaadaardige cellen alleen op tot aan de indringingsdiepte, omdat de protonen daarna geen energie meer over hebben om weefsel te beschadigen.

Protonenstraling

Straling als gevolg van rondvliegende protonen, lichte waterstofkernen (H), die bijvoorbeeld afkomstig zijn van een niet afgeschermde protonenversneller

Protonentherapie

Bestraling van kanker- of tumorweefsel met een protonenbestralingsfaciliteit met het doel dit weefsel te vernietigen. Vanwege de instelbaarheid van de indringingsdiepte is de schade aan achterliggend weefsel veel kleiner dan bij de conventionele therapie met Röntgenstraling.

Pu

Symbool van plutonium

PWR

Pressurized Water Reactor, ofwel drukwaterreactor

Q

Kwaliteitsfactor, die een maat is voor de schadelijke uitwerking van bepaalde soorten straling op levend weefsel. Q is gelijk aan één voor röntgen, beta- en gammastraling, aan 20 voor alfastraling en ligt afhankelijk van de energie tussen 5 en 20 voor neutronenstraling. Er geldt: aantal Sv (sievert) = Q x aantal Gy (gray)

R

Afkorting van de eenheid röntgen.

Röntgen

Verouderde eenheid van stralingsdosis als gevolg van röntgenstraling. Afkorting: R. Er geldt: 1 R = 0,01 Sv = 10 mSv

Röntgenapparaat

Toestel, dat röntgenstraling uitzendt. De straling ontstaat door elektronen op een trefplaat van zwaar metaal te schieten. Het toestel is na gebruik niet radioactief en is aan het einde van zijn levensduur dan ook gewoon afval (en dus geen radioactief afval).

Röntgenstraling

Straling, die een röntgenapparaat uitzendt en die vergelijkbaar is met gammastraling

Röntgentherapie

Behandeling met Röntgenstraling met het doel bepaald kanker- of tumorweefsel te vernietigen. Omdat Röntgenstraling voor het grootste deel dwars door weefsel heen gaat, vindt ook weefselbeschadiging van gezond weefsel plaats achter de tumor

rad

Verouderde eenheid voor de hoeveelheid geabsorbeerde straling in materie. Afkorting van "radiation absorbed dose". Er geldt: 1 rad = 0,01 Gy (gray)

Radio-isotoop

Isotoop, dat radioactief verval vertoont

Radio-isotoop thermo-elektrische generator

Nucleaire batterij, die gebruik maakt van een alfa- of betastraler. Door de straling vindt warmteproduktie plaats. Elektrische vermogensproductie gebeurt met behulp van het thermo-elektrische effect. De levensduur is afhankelijk van de halfwaardetijd. De toepassing betreft meestal ruimtesondes. Afkorting: RTG

Radioactief

De eigenschap dat bepaalde isotopen niet stabiel zijn en radioactief verval vertonen

Radioactief verval

Het proces, waarbij de kern van een radioactief atoom over gaat in een andere toestand onder uitzending van straling. De nieuwe toestand van de kern kan een lagere energietoestand van hetzelfde element zijn, waarbij gammastraling vrijkomt, maar ook de kern van een ander element, waarbij gammastraling, als ook alfa- of bètastaling, dan wel positronen vrijkomen

Radioactiviteit

De mate van radioactief verval, die optreedt in een stof, die radio-isotopen bevat. Eenheid: Becquerel. Afkorting: Bq. Eén becquerel is per definitie gelijk aan het verval van één radioactieve isotoop per seconde

Radiofarmaca

Verzamelnaam voor medische radio-isotopen

Radionuclide

Synoniem met "radio-isotoop"

Radiotherapie

Behandeling met Röntgen- of gammastraling, dan wel met neutronen of protonen met het doel bepaald kanker- of tumorweefsel te vernietigen

Radiotoxiciteit

Mate van giftigheid van een radioactieve stof, die afhangt van de straling die zij uitzendt en van de mate waarin zij zich in het weefsel van een organisme ophoopt.

Radiotoxisch

Behept met radiotoxiciteit

Reactiviteit

Maat, die aangeeft hoe constant het kernsplijtingsproces is. Voor een kritieke reactor met een geheel stationair kernsplijtingsproces is de reactiviteit gelijk aan nul. De reactiviteit is dan bij benadering gelijk aan de neutronenvermenigvuldigingsfactor min 1,0. Een negatieve reactiviteit leidt tot een uitstervend splijtingsproces en een positieve tot een intensivering van het proces.

Reactiviteitsongeval

Kernongeval als gevolg van een onbeheersbare reactiviteitstoename. In Tsjernobyl vond op 26 april 1986 een reactiviteitsongeval plaats

Reactor Instituut Delft

Het onderdeel van de Technische Universiteit Delft, dat betrokken is bij de bedrijfsvoering van en het onderzoek bij de HOR

Reactorgebouw

Het dubbele gebunkerde gebouw, dat de nucleaire systemen van de kerncentrale omsluit.

Reactorisotoop

Radio-isotoop, die ontstaat na een splijtingsreactie of door transmutatie in een kernreactor

Reactorkern

Het deel van de kernreactor, dat bestaat uit de splijtstofelementen en de regelstaven, waarin het splijtingsproces en de warmteproductie plaatsvinden. Engels: Reactor core

Reactorplutonium

Het plutonium, dat in de uitgeputte splijtstofelementen van een lichtwaterreactor is gevormd en dat een relatief laag percentage plutonium-239 (²³⁹Pu) bevat. Een typische isotopensamenstelling is bijvoorbeeld 53%²³⁹Pu, 25%²⁴⁰Pu, 15%²⁴¹Pu en 7%²⁴²Pu

Reactorregeling

Alle acties die erop zijn gericht om het kernsplijtingsproces te beheersen. Dat wil zeggen het opregelen van het reactorvermogen, het afregelen en de stationaire vermogensproductie zelf

Reactorveiligheid

Veilige bedrijfsvoering van de kernreactor, die is gewaarborgd door de regel– en veiligheidssystemen

Regelstaaf

Een van de staven of platen met neutronenabsorberend materiaal, die in de reactorkern steken en die door in- of uitschuiven het reactorvermogen regelen. Engels: Control rod

rem

Verouderde eenheid van stralingsdosis, waarbij het effect van een bestraling met alfa-, beta, gamma- en/of neutronenbestraling is teruggerekend naar het equivalente effect als gevolg van bestraling met röntgenstraling. Afkorting van "röntgen equivalent man". Er geldt: 1 rem = 0,01 Sv = 10 mSv.

Remstof

Moderator

Rendement

Zie omzettingsrendement

RERTR

Aanduiding van een programma van de Verenigde Staten om wereldwijd alle gebruik van hoogverrijkt uranium (HEU) uit te bannen, vanwege zijn geschiktheid voor toepassing in kernwapens. HEU is in het verleden gebruikt als brandstof van onderzoekreactoren en als trefplaten voor de productie van medische radio-isotopen. Afkorting van: Reduced Enrichment for Research and Test Reactors.

RID

Afkorting van Reactor Instituut Delft

RTG

Radio-isotoop thermo-elektrische generator, ofwel nucleaire batterij, die gebruik maakt van een alfa- of betastraler. Door de straling vindt warmteproduktie plaats. Elektrische vermogensproductie gebeurt met behulp van het thermo-elektrische effect. De levensduur is afhankelijk van de halfwaardetijd. De toepassing betreft meestal ruimtesondes.

Scheidingsarbeid

De hoeveelheid isotopenscheiding, bijvoorbeeld van een verrijkingsfabriek. Eenheid: SWU. De grootte van een verrijkingsfabriek is het aantal SWU’s per jaar dat hij levert. De lettergrepen “arbeid” in scheidingsarbeid zijn misleidend, omdat de dimensie van scheidingsarbeid “massa” is en niet “energie”. Het elektriciteitsverbruik van een verrijkingsfabriek is dus niet af te leiden uit haar capaciteit in SWU’s per jaar

SCK

Belgisch StudieCentrum voor Kernenergie in Mol, de Belgische NRG. Ook wel SCK/CEN geheten

Secundair systeem

Het deel van het koelsysteem van de kernreactor, dat zich bevindt tussen de stoomgenerator en de turbine of tussen de warmtewisselaar en de stoomgenerator

Separative Working Unit

Eenheid van scheidingsarbeid. Afkorting: SWU. Een kerncentrale van 1000 MWe heeft voor de verrijking van zijn splijtstof jaarlijks ongeveer honderdduizend SWU nodig

Sievert

1. Achternaam van Rolf Maximilian Sievert (1896 - 1966), die de invoering van de stralingsbescherming bevorderde

2. Eenheid van stralingsdosis, die rekening houdt met de schadelijke invloed van bepaalde soorten straling gekarakteriseerd door kwaliteitsfactor Q op levend weefsel. Afkorting: Sv. Een stralingsdosis van meer dan 1 Sv kan dodelijk zijn. Gangbaar is ook de millisievert (mSv), die gelijk is aan 0,001 Sv

SMR

Kleine modulaire of middelgrote kernreactor, die een eenheidsgrootte heeft tussen 50 en 500 MWe. Afkorting van Small Modular Reactor, dan wel Small or Medium-sized Reactor

Snel neutron

Een neutron met de snelheid, waarmee hij na splijting vrijkomt. Zijn snelheid is gemiddeld 14 000 kilometer per seconde ofwel 50 000 kilometer per uur

Snelle kweekreactor

Een type kernreactor van een kerncentrale, waarbij de snelle neutronen de splijtingen veroorzaken, met vloeibaar natrium of lood als koelmiddel, met plutonium als splijtstof en met uranium-238 als kweekstof. Engels: Fast Breeder Reactor of FBR

Snelle splijting

Een splijting, die is teweeggebracht door een snel neutron

Spallation

Het proces waarbij een hoogenergetisch proton een zware atoomkern versplintert en waarbij gemiddeld twintig neutronen vrijkomen. Nederlands: Versplintering

SPECT

Geneeskundige diagnostische techniek op basis van tomografie, die gebruik maakt van een tracer met radio-isotopen, die gammastraling uitzenden. Afkorting van Single Photon Emission Computer Tomography

Splijtingsproducten

De hoogradioactieve brokstukken, die ontstaan door de splijting van splijtstofatomen, die tezamen het kernsplijtingsafval vormen

Splijtingsreactie

De reactie van een neutron met een splijtstofatoomkern, waarbij de atoomkern splijt en er naast warmte gemiddeld 2,5 nieuwe neutronen ontstaan. Engels: Fission reaction

Splijtstof

Zware isotopen, die door de vangst van een neutron kunnen splijten, waarbij relatief veel energie vrij komt. In de natuur komt slechts een splijtbare isotoop voor, namelijk uranium-235 (²³⁵U). Kunstmatig gevormde splijtstof, zoals plutonium-239 (²³⁹Pu) en uranium-233 (²³³U) resulteert na vangst van een neutron in een isotoop van een kweekstof, respectievelijk uranium-238 (²³⁸U) en thorium-232 (²³²Th). De splijtstof in een kernreactor is meestal in de vorm van pilletjes van verrijkt uraniumdioxide.

Splijtstofatoom

Een van de atomen, waaruit de splijtstof is opgebouwd, zoals die van het uranium-235 (²³⁵U), plutonium-239 (²³⁹Pu) of uranium-233 (²³³U)

Splijtstofcyclus

De kringloop, die de splijtstof van een kernreactor doorloopt en die bestaat uit de processtappen: Verrijking, Conversie, Splijtstofelementfabricage, Vermogensproductie in de kernreactor, Transport en de Opwerking van de uitgeputte splijtstofelementen, waarna de kringloop is gesloten en opnieuw begint

Splijtstofelement

De bundeling van splijtstofstaven, waarin de regelstaven kunnen bewegen en waar het koelwater tussen door stroomt

Splijtstofstaaf

De zircaloy buis, die de splijtstof in de vorm van pilletjes verrijkt uraniumdioxide omsluit

Splijtstofwisselen

Het vervangen van de uitgeputte splijtstofelementen door verse

Stoomgenerator

De component in een kernreactor, die de warmte uit de reactorkern omzet in de stoom, die de turbine aandrijft

Straling

Verzamelnaam van alfa–, bèta–, gammastraling, protonenstraling of neutronenstraling.

Stralingsdosis

Maat voor de hoeveelheid straling, die is ontvangen. Eenheid: Sievert. Afkorting: Sv. Doses van meer dan één sievert kunnen dodelijk zijn. Angst voor een lage stralingsdosis is onnodig vanwege hormesis

Sv

Afkorting van sievert, de eenheid van stralingsdosis

SWU

Afkorting van Separative Working Unit

T

1. Afkorting van transmutatie

2. Symbool van tritium

Target

Trefplaat

Targeted Alpha Therapy

Alfa therapie. Afkorting: TAT

TAT

Alfa therapie. Afkorting van Targeted Alpha Therapy

Tc-99m

Metastabiele toestand van Technetium-99, die ontstaat door verval van radioactief Molybdeen-99. Tc-99m vervalt op zijn beurt naar stabiel Technetium-99 onder uitzending van gammastraling. Het is 's werelds meestgebruikte medische radio-isotoop De halfwaardetijd is 6 uur.

Technetium-99m

Radioactieve metastabiele toestand Technetium-99, ofwel Tc-99m of ^99mTc. ^99mTc vervalt onder uitzending van gammastraling naar stabiel Tc-99. ^99mTc is 's werelds meestgebruikte medische radio-isotoop en ontstaat door verval van de radio-isotoop ⁹⁹Mo. De productie van ⁹⁹Mo vindt plaats in een grote onderzoekreactor, zoals bijvoorbeeld HFR. Het vervoer van ⁹⁹Mo naar ziekenhuizen geschiedt in speciale vaatjes, die koe of cow heten. De ziekenhuizen melken ^99mTc uit deze vaatjes. Het voordeel van het gebruik van ^99mTc is, dat lichaamsprocessen en afwijkingen daarin met behulp van SPECT zijn zichtbaar te maken

Temperatuurcoëfficiënt

De parameter, die aangeeft hoe de neutronenvermenigvuldigingsfactor en daarmee de reactiviteit reageert op een temperatuurverandering in de reactorkern. Een negatieve temperatuurcoëfficiënt is veilig, omdat het leidt tot een afname van zowel vermenigvuldigingsfactor als reactiviteit.

Tertiair systeem

Het deel van het koelsysteem van een kerncentrale met een drietal circuits, dat zich bevindt na het secundaire systeem, dat is tussen de stoomgenerator en de turbine

Thermisch neutron

Een neutron, dat na een splijting door de lichte materialen van de remstof, zoals water of grafiet, is afgeremd tot hij de temperatuur heeft van zijn omgeving. Zijn snelheid is genmiddeld 2,2 kilometer per seconde ofwel 8 kilometer per uur

Thermisch vermogen

Het vermogen in megawatt, dat de ketel van een elektriciteitscentrale of dat de kernreactor van een kerncentrale aan warmte produceert. Afkorting: MWth

Thermische kweekreactor

Een type kernreactor van een kerncentrale, waarbij thermische neutronen de splijtingen veroorzaken, met uranium-233 als splijtstof en met thorium als kweekstof. Koelmiddel en remstof zijn gesmolten zout of zwaar water

Thorium

Het op een na zwaarste in de natuur voorkomend chemisch element. Het bestaat uit slechts een isotoop, namelijk thorium-232 (²³²Th). Thorium is een kweekstof, die in een kernreactor door vangst van een neutron en door transmutatie de splijtstof uranium-233 (²³³U) vormt.

Tokamak

Aanduiding van het meest gangbare type kernfusiereactor, die in ontwikkeling is. Het woord is afkomstig uit het Russisch, omdat Rusland als eerste hieraan werkte. Het betekent torus, de vorm van een donut

Tomografie

Diagnosetechniek, die driedimensionale beeldvorming van het inwendige (bijv. tumor) mogelijk maakt

Tracer

Algemene term voor een radio-isotoop, die - direct of indirect via positronen - gammastraling uitzendt, waarmee met speciale apparatuur en techniek, zoals PET of SPECT, driedimensionale beelden van het inwendige (bijv. kransslagaders of tumoren) kunnen worden gemaakt.

Transmutatie

De kunstmatige vorming van een nieuw chemisch element. Door de vangst van een neutron in een atoomkern van een element kunnen radioactieve isotopen ontstaan, die na verval overgaan in een nieuw element. Voorbeelden zijn de reacties:²³⁸U + n →²³⁹Pu en²³²Th + n →²³³U

Transuranen

De kunstmatig gevormde isotopen van diverse chemische elementen, die zwaarder zijn dan uranium en die zijn ontstaan door neutronvangst te beginnen bij die in een uraniumatoomkern. De neutronvangst kan een of meerdere malen hebben plaatsgevonden. Een voorbeeld van een transuraan is plutonium-240 (²⁴⁰Pu). Zie verder: Actiniden

Trefplaat

Plaatje met basismateriaal, waarin als gevolg van bestraling kernreacties voor de productie van radio-isotopen plaatsvinden. Engels: Target

TRISO-coating

De drielaags coating van siliciumcarbijde (SiC) en grafiet (C), die een splijtstofbolletje omhult. Bolletje en coating vormen tezamen een coated particle, dat een diameter heeft van iets minder dan een millimeter. De coating verhindert, dat na koelmiddelverlies door de oplopende temperatuur - vanwege de nawarmte - de lozing van radioactieve kernsplijtingsproducten optreedt. TRISO is de afkorting van tristructural isotropic.

Tritium

Zeer zware waterstof, waarvan de atoomkern bestaat uit één proton en twee neutronen. Tritium komt van nature vrijwel niet voor. Het is een betastraler met een halfwaardetijd van 12,35 jaar. Het vervalt tot ³Helium. CANDU-reactoren produceren tritium als bijproduct. Symbool: T

Tsjernobyl

Plaats in de Oekraïne , waar op 26 april 1986 het grootste ongeluk ooit met een kerncentrale gebeurde. De feitelijke oorzaak is nooit goed vastgesteld. Feit is dat er achtereenvolgens een reactiviteitsongeval en een tweetal explosies plaatsvonden. Het reactorgebouw raakte daardoor zo ernstig beschadigd, dat een grote hoeveelheid radioactieve stoffen tot in de verre omgeving terecht kwam. Ook het grondwater raakte ter plaatse van de reactor ernstig besmet. Om verdere besmetting te voorkomen is om de reactor een sarcofaag bebouwd. De kerncentrale had een reactor van het type RBMK, dat in het Westen niet voor komt, met in de reactorkern een combinatie van grafiet en kokend water. Bij het ongeluk zijn eenendertig directe slachtoffers als gevolg van dodelijke stralingsdoses gevallen. De onderzoekresultaten naar het aantal late slachtoffers spreken elkaar tegen.

Turbine

Schoepenwielen, die de stoomdruk omzetten in een draaiende beweging

TWh

Afkorting van TeraWattuur. Er geldt: 1 TWh = 1 miljard kWh

U

Symbool van uranium

U3O8

Zie yellow cake

UF6

Zie uraniumhexafluoride

Ultracentrifuge

Zeer snel ronddraaiende centrifuge in een verrijkingsfabriek, waarmee isotopenscheiding plaatsvindt door de zware isotopen, zoals²³⁸U, verder naar buiten te slingeren dan de lichte, zoals²³⁵U

UO2

Zie uraniumdioxide

Uranium

Het zwaarste in de natuur voorkomende chemisch element, dat bestaat uit de isotopen uranium-235 (²³⁵U) en uranium-238 (²³⁸U) in de verhouding 1 : 140. Het²³⁵U is de enige in de natuur voorkomende splijtbare isotoop. Het²³⁸U is kweekstof. De splijtbare fractie in het natuurlijke uranium, het²³⁵U, is 0,7%

Uraniumcarbide

De chemische verbinding van een koolstofatoom en een uraniumatoom. Uraniumcarbide vindt als splijtstof toepassing in Hoge Temperatuur Reactoren. Afkorting: UC

Uraniumdioxide

De chemische verbinding van twee zuurstofatomen per uraniumatoom. Uraniumdioxide is een veelgebruikte splijtstof in splijtstofelementen van kernreactoren. Afkorting: UO₂

Uraniumhexafluoride

De chemische verbinding die bestaat uit zes fluoratomen per uraniumatoom (UF₆). De verrijking in de verrijkingsfabriek vindt met UF₆ plaats, omdat het chemische element fluor slechts één isotoop heeft, namelijk fluor-19 (¹⁹F). UF₆ is gasvormig, waardoor het geschikt is voor verrijking met ultracentrifuges

uraniumoxicarbide

Een mengsel van uraniumdioxide (UO2) en uraniumcarbide (UC), dat als splijtstof toepassing vindt in Hoge Temperatuur Reactoren.

Uraniumverrijking

Zie Verrijking

Urenco

De eigenaar van de uraniumverrijkingsfabriek in Almelo

Vangstreactie

Neutronvangstreactie

Veiligheidsomhulling

Veiligheidsomhulling ofwel containment (Engels). Zij omsluit het nucleaire deel van een kerncentrale en bestaat uit een binnen- en een buitencontainment. Het binnencontainment beschermt de buitenwereld tegen de gevolgen van een nucleair ongeluk en het buitencontainment de kernreactor tegen invloeden van buiten af, zoals bijvoorbeeld een vliegtuig, dat op de centrale valt. Meestal bestaan binnen- en buitencontainment uit afzonderlijke gebunkerde betonnen constructies.

Veiligheidssysteem

Systeem, dat waakt over de veilige bedrijfsvoering van een kernreactor, zoals bijvoorbeeld het noodkoelsysteem, dat in noodsituaties de vervalwarmte uit de reactorkern afvoert

Verarmd uranium

Uranium met een lagere²³⁵U-concentratie dan natuurlijk uranium, bijvoorbeeld 0,3%

Verglaasd afval

Door het langlevende afval in vloeibaar glas op te lossen en het glas daarna af te koelen is het afval verglaasd. Dat wil zeggen geïmmobiliseerd. De kernsplijtingsproducten en de transuranen bestaan voornamelijk uit metalen, die in glas goed oplosbaar zijn. Door de verglazing is het afval vrijwel niet uitloogbaar en dus niet oplosbaar in eventueel grondwater

Vermenigvuldigingsfactor

Parameter, die aangeeft hoeveel neutronen er na een splijting overblijven, die een volgende splijting teweegbrengen. In een stationair werkende kernreactor is de vermenigvuldigingsfactor precies gelijk aan 1

Vermogen

Energieproductie per seconde. Eenheden: Watt (W), kilowatt (kW) of megawatt (MW)

Verrijken

De processtap van de splijtstofcyclus, waarbij de verrijkingsfabriek de natuurlijke²³⁵U-concentratie verhoogt tot de gewenste waarde, bijvoorbeeld voor een lichtwater reactor van 0,7% tot 4%.

Verrijking

Verrijkingsgraad of verrijkingspercentage. De eigenschap van verrijkt uranium, dat de²³⁵U-concentratie hoger is dan die in het natuurlijk uranium. In natuurlijk uranium is die concentratie 0,7%

Verrijkingsfabriek

Fabriek die bijvoorbeeld met ultracentrifuges het natuurlijk uranium scheidt in het feitelijke product, de fractie verrijkt uranium en het restproduct, de fractie verarmd uranium

Verrijkingsgraad

Zie verrijkingspercentage

Verrijkingspercentage

De²³⁵U-concentratie in het verrijkte uranium

Verrijkt uranium

Uranium met een hogere²³⁵U-concentratie dan natuurlijk uranium (0,7%). Een lichtwaterreactor gebruikt verrijkt uranium met een verrijkingsgraad van ongeveer 4%

Versneller

Een machine, die met behulp van een elektrisch veld elektronen, positronen of atoomkernen versnelt tot ze een hoge energie hebben.

Versplintering

Zie: Spallation

Verval

Radioactief verval. Het proces, waarbij de kern van een radioactief atoom over gaat in een andere toestand onder uitzending van straling. De nieuwe toestand van de kern kan een lagere energietoestand van hetzelfde element zijn, waarbij gammastraling vrijkomt, maar ook de kern van een ander element, waarbij gammastraling, als ook alfa- of bètastaling, dan wel positronen vrijkomen

Vervalproduct

De atoomkern, die ontstaat na verval van een radio-isotoop. Een voorbeeld is het betaverval van tritium tot ³Helium.

Vervalwarmte

De warmte als gevolg van het radioactieve verval van hoogradioactieve kernsplijtstofingsproducten in de reactorkern. De vervalwarmte produceert de nawarmte na afschakelen van de reactor.

Vitrificeren

Anglicisme voor het verglazen van hoogactief afval

Voorzieningsagentschap

Agentschap van Euratom, dat in de Europese Unie juridisch eigenaar is van alle civiele splijtstof en dat toezicht houdt op het vreedzaam gebruik ervan. Dat is inclusief het gebruik in kernreactoren en de verwerkingsactiviteiten, zoals verrijking. Voorts volgt het de ontwikkelingen op de splijtstofmarkt en sinds 2012 die van vraag en aanbod van medische radio-isotopen. Het is gevestigd in Luxemburg. Engels: Euratom Supply Agency (ESA)

Voorzieningsagentschap van Euratom viert zijn diamanten jubileum

Het voorzieningsagentschap van Euratom°) is ingesteld op basis van het Euratomverdrag. Het agentschap vierde op 1 juni 2020 zijn zestig jarig bestaan. Het is gevestigd in Luxemburg en het voert het beheer over alle splijtstoffen in de Europese Unie. Dat houdt in dat Euratom de juridisch eigenaar is van alle civiele splijtstof in de Unie en dat alleen het economisch eigendom bij de gebruikers ligt. Om zijn taak goed te kunnen uitoefenen controleert het agentschap ook de voorraden en de bewerkingen van de splijtstof. Bewerkingen zoals de conversie, verrijking, splijtstofelementfabricage en opwerking. Voorts volgt het agentschap de marktontwikkelingen op het gebied van de nucleaire materialen en diensten. Het agentschap heeft hierbij de rol van waarnemer. Deze rol is in 2012 uitgebreid. Sindsdien volgt het agentschap ook de ontwikkelingen op het gebied van het gebruik en de productie van de medische radio-isotopen in de Europese Unie.

De Europese Gemeenschap voor Atoomenergie, kortweg Euratom geheten, is tegelijk met de toenmalige Europese Economische Gemeenschap ingesteld met het Verdrag van Rome, dat in 1958 in werking trad. Al in 1951 was de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal opgericht. De drie gemeenschappen hadden ieder hun eigen bestuur en elk van de lidstaten nam eraan deel. In 1967 kregen ze één Raad, één Commissie en één budget en gingen ze verder onder de naam Europese Gemeenschappen. Ze bleven echter onafhankelijk. Ook na het Verdrag van Maastricht bleef Euratom als enige onafhankelijke Europese Gemeenschap bestaan. Dat betekent, dat elke lidstaat van de Europese Unie verplicht verdragspartij is en er dus aan gebonden is. Bovendien dat het Europese Parlement er geen zeggenschap over heeft. Volgens het verdrag stelt Euratom zich ten doel om het vreedzame gebruik van kernenergie in de lidstaten te bevorderen.

Meer informatie:
https://ec.europa.eu/euratom/index.html en
https://www.europa-nu.nl/id/vg9id9r8cxwr/voorzieningsagentschap_van_euratom_esa

°) Engels: Euratom Supply Agency (ESA)

VVER

Russisch type drukwaterreactor

WANO

Wereldwijde vereniging van bedrijvers van kerncentrales. Het is een platform voor de uitwisseling van bedrijfservaring, inclusief die tijdens storingen en ongevallen. Tevens biedt de vereniging ondersteuning voor de inbedrijfname van nieuwe eenheden. Afkorting van: World Nuclear Association of Nuclear Operators.

Waterstof

Het allerlichtste chemische element, dat in combinatie met de zuurstof in de lucht een explosief gasmengsel vormt. Symbool: H. Waterstofproductie kan tijdens een kernsmeltongeval bij hoge temperatuur plaatsvinden via de chemische reactie: zirkonium + water => zirconiumoxide + waterstof

Watt

1. Achternaam van James Watt (1736 - 1819), die de stoommachine verbeterde

2. Eenheid van vermogen. Afkorting: W

WNA

Wereldwijde bond van organisaties, die actief zijn op het gebied van de kernenergie. Afkorting van: World Nuclear Association

Yellow cake

De chemische verbinding, die bestaat uit acht zuurstofatomen per drie uraniumatomen (U₃O₈). Het U₃O₈ is de uraniumverbinding, die ontstaat na afscheiding uit het uraniumerts

Zircaloy

De zirkonium houdende legering, waarvan de buizen van de splijtstofelementen zijn gemaakt

Zirkonium

Chemisch element, dat bijna geen neutronen vangt en dat het hoofdbestanddeel is van de legering zircaloy. Symbool: Zr

Zr

Symbool van zirkonium

Zuurstof

Reactief chemisch element, dat voorkomt in de lucht. Symbool: O. Lucht en met name de zuurstof vormt in combinatie met waterstof een explosief gasmengsel

Zwaarwater

Water, dat vrijwel geheel bestaat uit D₂O in plaats van uit H₂O