Recensie:

Neem een wetenschapper met een fascinatie voor klimaatverandering en energie. Voeg daar een talentvolle striptekenaar aan toe en laat ze samen doen waar ze goed in zijn. Het resultaat is een schitterend, informatief en bij vlagen komisch stripboek over de energieconsumptie van de mens en de gevolgen voor ons en het klimaat: De Eindeloze Wereld. Hoewel de samenwerking tussen wetenschapper Jean-Marc Jancovici en striptekenaar Christophe Blain soms een ontluisterend beeld van onze samenleving schetsten, is het zeker niet zonder hoop. Het einde van de wereld is nog niet nabij (als het meezit).

Het klimaat verandert snel en tegelijkertijd neemt het energieverbruik alleen maar toe. Gealarmeerd door een bericht dat in Parijs rond 2050 de temperatuur tijdens een hittegolf tot 50 graden Celsius kan oplopen, gaat Blain op zoek naar antwoorden. Zijn broer verwijst hem naar Jean-Marc Jancovici, ingenieur en onder meer medeoprichter van CARBONE 4, een adviesbureau voor de uitfasering van fossiele brandstoffen en de ontwikkelaar van de CO2-voetafdruk. 300 jaar geleden waren alle energiebronnen hernieuwbaar. In de afgelopen 200 jaar zijn we massaal overgeschakeld naar fossiele energie. Inmiddels zijn we er volledig van afhankelijk. De auteurs laten zien dat energie een maat is voor de toestandsverandering van een systeem. Die verandering wordt groter naarmate we meer ‘omvormers’ ofwel machines gebruiken. Dat omvormen gebeurt grotendeels buiten ons gezichtsveld. Aan het tandenpoetsen gaan bijvoorbeeld grote processen vooraf om dat mogelijk te maken: chemische en zetmeelfabrieken voor je tandpasta, olieplatformen, raffinaderijen, stoomkrakers en extrusiepersen om je plastic tandenborstel te vormen.

200 slaven

Jancovici durft een knuppel in het hoenderhok te gooien door te stellen dat er geen groene energie bestaat. “Elke vorm van energie wordt vuil als je het op grote schaal gebruikt. Allemaal.” Maar wind en zon zijn dan toch tenminste gratis? Olie is ook gratis. “Niemand heeft ooit geld uitgegeven om ervoor te zorgen dat aardolie bestaat.” Met de introductie van steenkool liep het houtgebruik terug, maar sinds die tijd is het gebruik van steenkool alleen maar toegenomen. De introductie van aardolie heeft dat niet veranderd en er is ook alleen maar meer bijgekomen. Dat geld ook voor aardgas, kernenergie, waterkracht en hernieuwbare bronnen. Daarbij maken zon en wind maar 3,6% uit van het totaal en hebben zij, op hun beurt, niets vervangen aan fossiele brandstoffen. “Iedere aardbewoner verbruikt gemiddeld 22.000 kWh per jaar. Dat is alsof elke aardbewoner 200 slaven tot zijn beschikking heeft.” Interessant zijn de gevolgen die het toenemende energieverbruik heeft op de ontwikkeling van nieuwe economische sectoren, vrije tijd en inkomen; hoe de digitalisering zorgt voor een CO2-uitstoot die gelijk is aan die van alle vrachtwagens wereldwijd. De gevolgen voor het klimaat zijn desastreus.

Nein danke

Hernieuwbare bronnen, al kunnen ze een bijdrage leveren, zijn niet de oplossing om het tij te keren. Het inzetten van kernenergie kan volgens de auteurs een betrouwbare aanvulling zijn. Een kernreactor van 1 GigaWatt neemt 3 hectare in beslag, een zonnepark van gelijk vermogen 1.000 hectare en levert alleen stroom als de zon schijnt. Jancovici ontkracht de angst voor radioactiviteit die ook hij in zijn jeugd heeft meegekregen. Hij vertelt wat er misging in Tsjernobyl en Fukushima en geeft de conclusies van UNSCEAR: 30 doden als direct gevolg van het ongeluk bij Tsjernobyl. Beide ongelukken worden zeker als catastrofe omschreven; onrust en evacuatie van de bevolking en daarbij de reactie van Duitsland op de Fukushima-ongelukken bij elkaar door de uitfasering van alle kerncentrales. Deze gevolgen zijn vele malen dodelijker dan alle nucleaire ongelukken bij elkaar door vervuiling met fijnstof, ontbossing, verlies van biodiversiteit. Het is een keuze: “Atomkraft; nein danke”, of: ”Klimaatopwarming, verlies van biodiversiteit, verzuring van de oceanen, massale migraties, ziektes, dode bossen, enorme branden, ondergelopen kustgebieden, oorlogen; nein danke.”

Electoraat behagen

Wat moeten we doen om grote aantallen kerncentrales te bouwen? Jancovici ageert tegen de privatisering van nutsbedrijven, dat op de lange termijn prijsverhogend werkt, leveringszekerheid in gevaar brengt en investeringen in grote langlopende infrastructurele projecten tegengaat. Wie durft er nog te investeren in een kerncentrale als de ene regering verklaart: “Aan de slag”, terwijl de volgende dat weer intrekt om “het electoraat te behagen?” Voor bijvoorbeeld windenergie gelden andere regels. “Duurzame energie komt van private partijen, maar wel met publiek geld en voor de geleverde energie geldt geen markwerking.” Gasbedrijven zijn blij met deze benadering, want als het niet waait, blijft gas nodig om de onderbrekingen op te vangen. En daarmee kom je niet van fossiele brandstoffen af.

Impulsbevrediging

De Eindeloze Wereld zou niet alleen uitstekend kunnen dienen als lesboek voor het voortgezet onderwijs, maar vooral ook voor alle politici en beleidsmakers die zich nu nog in slaap laten sussen door de voorstanders van wind en zon die verder elke andere CO2-vrije optie uitsluiten. Na het lezen weet je dat de maximale opbrengst van alle hernieuwbare bronnen bij elkaar niet genoeg is om in onze hedendaagse energiebehoefte te voorzien. We staan voor een enorme opgave om de klimaatverandering te lijf te gaan en we hebben er ook nog eens weinig tijd voor. Of we het gaan redden is niet zeker, niet in de laatste plaats omdat ons brein niet echt meehelpt. Impulsbevrediging heeft ons in de loop van miljoenen jaren ontwikkeld tot wat we zijn, maar nu lopen we tegen de grenzen van onze omgeving aan door meer te willen dan de aarde ons kan bieden als we op dezelfde wijze doorgaan. We ontkennen het probleem, hebben geloof dat de wetenschap het wel oplost, schaffen aflaten aan door groene certificaten te kopen of verkondigen gewoon onzin: “Groene groei is mogelijk.” Op de achterkant van het boek besluiten de auteurs met een korte dialoog: Blain: “Is dit het einde van de wereld, Jean Marc?” Jancovici: “Als het meezit, duurt het nog even.” De Eindeloze Wereld is een prachtig uitgegeven gebonden boek, fraai ingekleurd en telt meer dan 190 pagina’s. Als ik verplicht zou zijn om een punt van kritiek te geven dan is het alleen het ontbreken van een leeslint. Voor de rest: Kopen dit boek.